Bài 9: Tác động của ngoại lực đến địa hình bề mặt trái đất

BÀI 9: TÁC ĐỘNG CỦA NGOẠI LỰC ĐẾN ĐỊA HÌNH BỀ MẶT TRÁI ĐẤT

I- Ngoại lực:

– Ngoại lực là lực có nguồn gốc từ bên trên bề mặt trái đất.

– Nguồn năng lượng sinh ra ngoại lực là nguồn năng lượng của bức xạ mặt trời.

– Ngoại lực gồm tác động của các yếu tố khí hậu, các dạng nước, sinh vật và con người.

II- Tác động của ngoại lực:

Các quá trình ngoại lực bao gồm: Phong hóa bào mòn, vận chuyển, bồi tụ.

1. Quá trình phong hóa:

– Là quá trình phá hủy và làm biến đổi các loại đá và khoáng vật do tác động của sự thay đổi nhiệt độ, nước, ôxi, khí CO2­, các loại axit có trong thiên nhiên và sinh vật.

– Quá trình phong hóa xẩy ra mạnh nhất ở bề mặt trái đất.

a/ Phong hóa lý học:

– Là sự phá hủy đá thành các khối vụn có kích thước to nhỏ khác nhau mà không làm biến đổi màu sắc, thành phần khoáng vật và hóa học của chúng.

– Tác nhân:

+ Sự thay đổi nhiệt độ.

+ Sự đóng băng của nước.

b/ Phong hóa hóa học:

– Là quá trình phong hủy đá, làm biến đổi thành phần, tính chất hóa học của đá và khoáng vật.

– Tác nhân: Tác động của chất khí, nước, những khoáng chất hòa tan trong nước…

– Kết quả

c/ Phong hóa sinh học:

– Là sự phá hủy đá và khoáng vật dưới tác động của sinh vật: Vi khuẩn, nấm, rễ cây.

– Kết quả:

+ Đá bị phá hủy về mặt cơ giới.

+ Bị phá hủy về mặt hóa học.

2- Quá trình bóc mòn

– Là quá trình các tác nhân ngoại lực (nước chảy, sóng biển, băng hà, gió) làm chuyển dời các sản phẩm phong hóa khỏi vị trí ban đầu vốn có của nó.

– Quá trình bóc mòn có nhiều hình thức khác nhau

+ Xâm thực: Là quá trình bóc mòn do nước chảy, sóng, gió…

Do nước chảy tạm thời: Khe, rãnh

Do dòng chảy thường xuyên: Sông, suối

+ Mài mòn: Do tác động của gió, nước biển tạo dạng địa hình: Vách biển, hàm ếch, bậc thềm sóng vỗ.

+ Thổi mòn: Quá trình bóc mòn do gió. Dạng địa hình: Nấm đá, hố trũng.

3- Quá trình vận chuyển:

– Là sự tiếp tục của quá trình bóc mòn. Là quá trình di chuyển vật liệu từ nơi này đến nơi khác.

– Khoảng cách dịch chuyển phụ thuộc vào động năng của quá trình.

4- Quá trình bồi tụ:

– Là sự kết thúc của quá trình vận chuyển, tích tụ các vật liệu phá hủy.

+ Nếu động năng giảm dần, vật liệu sẽ tích tụ dần trên đường đi.

+ Nếu động năng giảm đột ngột thì vật liệu sẽ tích tụ, phân lớp theo trọng lượng.

+ Do gió: Cồn cát, đụn cát (sa mạc)

+ Do nước chảy: Bãi bồi, đồng bằng

+ Do nước biển, bãi biển

=> Nội lực làm cho bề mặt trái đất gồ ghề. Ngoại lực có xu hướng san bằng gồ ghề. Chúng luôn tác động đồng thời, tạo ra các dạng địa hình bề mặt trái đất.

TRẢ LỜI CÂU HỎI LIÊN QUAN

? (trang 32 SGK Địa lý 10) Vì sao quá trình phong hoá lại xảy ra mạnh nhất ở bề mặt Trái Đất?

Vì ở trên bề mặt Trái Đất, đá trực tiếp nhận được năng lượng của bức xạ Mặt Trời và là nơi tiếp xúc trực tiếp với khí quyển, thủy quyển và sinh quyển.

 ? (trang 32 SGK Địa lý 10) Vì sao phong hoá lí học lại xảy ra mạnh ở các miền khí hậu khô nóng(hoang mạc và bán hoang mạc) và miền có khí hậu lạnh?

– Các khoáng vật tạo đá có khả năng dãn nở khi nhiệt độ tăng lên và co lại khi nhiệt độ giảm xuống. Vì thế, ở các miền khí hậu khô nóng (hoang mạc và bán hoang mạc) do có biên độ dao động nhiệt giữa ngày và đêm lớn, nên quá phong hoá lí học lại xảy ra mạnh.

– Ở miền có khí hậu lạnh, khi nhiệt độ hạ thấp tới 0oC, nước trong các khe nứt của đá hoá hăng, đồng thời thể tích của nước cũng tăng lên, do đó tác động lên thành khe nứt và làm cho nó bị dãn thêm. Nếu hiện hoá băng – băng tan xảy ra nhiều lần sẽ làm cho đá bị vỡ thành những tảng và mảnh vụn.

 ? (trang 34 SGK Địa lý 10) Hãy kể tên một vài dạng địa hình cacxtơ mà em biết.

+ Động Thiên Cung, Hang Sửng Sốt (vịnh Hạ Long)
+ Động Phong Nha (Quảng Bình)
+ Hồ Thang Hen (Cao Bằng)
+ Động Hương Tích (Hà Nội)
+ Tam Cốc – Bích Động, hang động Tràng An (Ninh Bình)…

 ? (trang 34 SGK Địa lý 10) Ngoại lực là gì ? Vì sao nói nguồn năng lượng chủ yếu sinh ra ngoại lực là nguồn năng lượng của bức xạ mặt trời?

– Ngoại lực là lực có nguồn gốc ở bên ngoài, trên bề mặt Trái Đất.
– Nguồn năng lượng sinh ra ngoại lực là nguồn năng lượng bức xạ Mặt Trời vì dưới tác dụng của Mặt Trời, đá trên bề mặt thạch quyển bị phá hủy và năng lượng của các tác nhân ngoại lực (nước chảy, gió, băng tuyết…) trực tiếp hay gián tiếp đều có liên quan đến bức xạ Mặt Trời.

 ? (trang 34 SGK Địa lý 10) Sự khác nhau giữa phong hoá lí học, phong hoá hoá học và phong hoá sinh học?

– Phong hóa lí học làm đá bị vỡ vụn mà không làm biến đổi về màu sắc, thành phần khoáng vật và hóa học của chúng.
– Phong hóa hóa học làm đá bị biến đổi thành phần, tính chất hóa học của đá và khoáng vật.
– Phong hóa sinh học làm đá và khoáng vật vừa bị phá hủy về mặt cơ giới, vừa bị phá hủy về mặt hóa học.

 ? (trang 34 SGK Địa lý 10) Hãy nêu một vài hoạt động kinh tế của con người có tác động phá hủy đá.

Hoạt động kinh tế của con người có tác dụng làm phá hủy đá như khai thác khoáng sản, sản xuất vật liệu xây dựng, phá rừng ở đồi núi…

? (trang 37 SGK Địa lý 10) Hãy kể tên một số dạng địa hình bồi tụ do nước chảy, do gió và sóng biển mà em biết.

-Địa hình bồi tụ do nước chảy là:
. Bãi bồi
. Đồng bằng phù sa sông
. Tam giác châu…
-Địa hình do gió như: các cồn cát, đụn cát ở bờ biển…
-Địa hình do sóng biển như bãi biển…

? (trang 37 SGK Địa lý 10) Quá trình bóc mòn là gì ? Kể tên một số dạng địa hình do quá trình bóc mòn tạo thành.

– Là quá trình các tác nhân ngoại lực (nước chảy, sóng biển, băng hà, gió,…) làm chuyển dời các sản phẩm phong hóa khỏi vị trí ban đầu vốn có của nó.
– Một số dạng địa hình do quá trình bóc mòn tạo thành:
+ Rãnh nông (do nước chảy tràn), khe rãnh xói mòn (do dòng chảy tạm thời), các thung lũng sông, suối (do dòng chảy thường xuyên).
+ Những hố trũng thổi mòn, bề mặt đá rỗ tổ ong, những ngọn đá sót hình nấm,… (do gió tạo thành).
+ Hàm ếch sóng vỗ, vách biển, bậc thềm sóng vỗ (do tác động xâm thực và mài mòn của sóng biển).
+ Vịnh hẹp băng hà (phi-o), cao nguyên băng hà, đá trán cừu,… (do băng hà tạo thành).

 ? (trang 37 SGK Địa lý 10) Phân tích mối quan hệ giữa ba quá trình: phong hoá, vận chuyển và bồi tụ.

Mối quan hệ cơ bản như sau:
+ Quá trình phong hoá: là quá trình đầu tiên của quá trình ngoại lực. Nó có tác dụng tạo ra nguồn vật liệu cho quá trình vân chuyển, bồi tụ.
+ Quá trình vận chuyển: trung gian, nó có vai trò là đưa vật liệu đã được phong hoá tới vị trí khác, làm cho bề mặt địa hình có thể cao thêm, có thể thấp đi, tạo ra dấu vết vận chuyển trên bề mặt địa hình
+ Quá trình bồi tụ: là giai đoạn vật liệu đã được phong hoá, vận chuyển sẽ được tập trung tại một địa điểm. Giai đoạn này có vai trò là làm cho những bề mặt thấp trũng được tích tụ vật liệu trở nên cao hơn.

=> Cả 3 quá trình này đều có vai trò chung là làm thay đổi bề mặt địa hình, làm cho những nơi địa hình cao hơn, dốc hơn có xu hướng bị san bằng, thấp hơn, thoải hơn; những nơi có địa hình thấp trũng có xu hướng được bồi lấp cao hơn.
Nói chung cả 3 quá trình này đều có xu hướng làm cho bề mặt địa hình bề mặt trái đất trở nên bằng phẳng hơn.