Tìm hiểu đoạn trích Chiến thắng Mtao Mxây

Tìm hiểu đoạn trích Chiến thắng Mtao Mxây

( Trích Đăm Săn- sử thi Tây Nguyên )

Nếu người Thái ở tây bắc tự hào về truyện thơ “Tiễn dặn người yêu” của họ bao nhiêu thì đồng bào Ê đê Tây Nguyên cũng tự hào về sử thi Đăm Săn bấy nhiêu. Người Thái cho rằng mỗi lần hát tiễn dặn lên gà ấp phải bỏ ổ, cô gái quên hái rau, anh đi cày quên cày. Người Ê Đê cho rằng người ta thích nghe truyện Đam San, nghe mãi không thôi, nghe kể liền ba bốn lần cũng không biết chán. Để thấy được điều đó chúng ta cùng tìm hiểu sử thi Đam San với đoạn trích “Chiến thắng Mtao Mxây”.

I. GIỚI THIỆU CHUNG
1.Khái niệm:
Sử thi là những tác phẩm tự sự dân gian có qui mô lớn, sử dụng ngôn ngữ có vần, nhịp, xây dựng những hình tượng nghệ thuật hoành tráng, hào hùng để kể về một hoặc nhiều biến cố lớn lao diễn ra trong đời sống cộng đồng của cư dân thời cổ đại.
Sử thi cổ đại là sản phẩm tinh thần – lễ nghi, nghệ thuật của xã hội thị tộc-bộ lạc, một thể loại một đi không trở lại, phản ánh những kì tích của cộng đồng trong công cuộc xây dựng sự phát triển, chinh phục tự nhiên và chiến đấu chiến thắng mọi kẻ thù của bộ tộc.

Những bộ sử thi của Việt Nam và thế giới

Việt Nam
“Đẻ đất đẻ nước” của người Mường, bằng thơ. Bản sưu tầm ở Hoà Bình dài 3887 câu thơ; bản sưu tầm ở Thanh Hóa dài 8503 câu (?)
– “Bài ca Đan Sẵn” của người Ê đê.
– “Xinh Nhã” của nhiều bộ tộc ở Tây Nguyên, chủ yếu của người Ê đê.
– “Y Ban” của nhiều bộ tộc ở Tây Nguyên.
– “Đăm Di” của người Ê đê và Giarai.
– “Xinh Chơ Niếp” của người Ê đê.
– v.v…
Thế giới:
– “Ramayana” của Ấn Độ gồm có 24.000 câu thơ đôi.
– “Mahabharata” của Ấn Độ dài 110.000 câu thơ đôi.
– “Ôđixê” của Hi Lạp dài 12.110 câu thơ, tác giả Hômerơ.
– “Iliat” của Hi Lạp, dài 15.683 câu thơ, tác giả Hômerơ.
– v.v…
Những ý kiến về sử thi
-“Thời đại thịnh vượng nhất của giai đoạn cao trong thời đại dã man được diễn tả trong những bài thơ của Hômerơ, nhất là tập Iliat.
… Bản anh hùng ca của Hômerơ và toàn bộ thần thoại – đó là những di sản chủ yếu mà người Hi Lạp đã đem được từ thời đại dã man sang thời đại văn minh…” (Ăng ghen)
– “Chỉ thông qua sức mạnh phi thường của cộng đồng, người ta mới có thể giải thích được vẻ đẹp tuyệt vời và sâu sắc của thần thoại và anh hùng ca, một vẻ đẹp xây dựng trên sự hoà hợp triệt để giữa nội dung và hình thức…” (Gorki)
– “Sử thi anh hùng bao hàm một bức tranh hoàn chỉnh của cuộc sống nhân dân dưới hình thức kể truyện anh hùng về quá khứ. Thế giới sử thi lý tưởng và nhân vật dũng sĩ trong sự thống nhất hài hoà của chúng – đó là những nhân tố chủ yếu của một nội dung sử thi anh hùng”. (Mêlêtinxki)

2. Phân loại: Gồm 2 loại Sử thi thần thoại và Sử thi anh hùng.
3. Sử thi Đam san
Đam San thuộc loại sử thi anh hùng . Tác phẩm tuy kể về cuộc sống của cá nhân tù trưởng Đam San nhưng qua đó người nghe nhận ra hình ảnh của cả cộng đồng Ê Đê trong một giai đoạn lịch sử đầy biến động ở sư thi anh hùng, số phận của các nhân anh hùng thống nhất cao độ đối với số phận của cả thị tộc.
Chiến tranh là đề tài nổi bật nhất của sử thi anh hùng. Văn bản tác phẩm nếu được sưu tầm đầy đủ nhất sẽ có 6 cuộc chiến tranh do tù trưởng Đam San lãnh đạo.

Tóm tắt tác phẩm
Theo tục “nối dây”, Đam Săn phải lấy hai chị em Hơ Nhí và Hơ Bhí làm vợ. Anh đã chống lại, nhưng bị trời lấy ống điếu gõ vào đầu 7 lần “Đam Săn chết lịm, rồi Trời cho sống lại”. Cuối cùng Đam Săn phải làm theo lời Trời. Đam Săn trở thành tù trưởng giàu mạnh, danh tiếng vang lừng rừng núi, “đầu đội khăn kép, vai mang túi da”. Đam Săn đã cùng bộ tộc đánh thắng hai tù trưởng hùng mạnh khác là Mơtao Grứ và Mơtao Mơxây, bắt được nhiều nô lệ, thu được nhiều tài sản quý báu. Ngang tàn coi thường thần linh, Đam Săn chặt cây thần. Chặt mãi cây mới đổ. Cây đổ quật chết cả hai nàng Hơ Nhí và Hơ Bhí. Anh vác rìu đi lên trời, cầu xin Trời cứu sống vợ anh. Đang sống trong yên vui giàu có, Đam Săn lại lên đường đi bắt Nữ thần Mặt Trời để có “hai vợ lẽ… vợ thật đẹp”. Cuộc cầu hôn thất bại, anh trở lại quê nhà, bị chết lún giữa rừng của bà Sun Y Rít. Đam Săn chết, cháu Đam Săn ra đời, lại theo tục “nối dây” đi tiếp hành trình của cậu chàng, dấn thân vào cuộc chiến đấu mới.

4. Đoạn trích
– Vị trí đoạn trích : Đoạn trích thuộc phần giữa của tác phẩm.
– Tóm tắt đoạn trích
Đam San đột nhập vào nhà và gọi Mtao Mxây xuống đánh.
Mtao Mxây múa kiếm trước nhưng vụng về đâm không trúng Đam San.
Ông trời bày cho Đam San dùng chày giã gạo đâm vào vành tai của Mtao mxây.
Đam San làm theo Mtao Mxây ngã.
Đam san cắt đầu Mtao Mxây cắm trên cọc.
Dân làng tôi tớ đi theo Đam San mang theo của cải voi ngựa của Mtao Mxây.
Lễ cúng thần linh ăn mừng chiến thắng.
– Đại ý : Miêu tả cuộc đọ sức giữa Đam San và mtao Mxây đê giành lại vợ , thể hiện niềm tự hào về người anh hùng của dân làng.

II. PHÂN TÍCH
1.Cuộc đọ sức và giành chiến thắng của Đam san
Đam San thách thức, đến tận nhà của Mtao Mxây: “Ơ diêng!, Ơ diêng! Xuống đây ta thách nhà ngươi đọ sức với ta đấy”.
Mtao Mxây ngạo nghễ: “Ta không xuống đâu, diêng ơi! Tay ta còn bận ôm vợ hai của chúng ta ở trên này cơ mà”.
a, Diễn biến cuộc chiến
* Hiệp một:
Mtao Mxây múa khiên trước. Đam san vẫn giữ thái độ bình tĩnh thản nhiên => bản lĩnh một tù trưởng.
Mtao Mxây tỏ ra kém cỏi “khiên hắn kêu lạch cạch như quả mướp khô” Đam San múa “một lần xốc tới, chàng vượt một đồi tranh …. Một lần xốc tới nữa chàng vượt một đồi lồ ô. Chàng chạy vun vút qua phái đông qua phía tây”.
Trong khi đó Mtao Mxây “ bước thấp bước cao chạt hết bãi tây sáng bãi đông. Hắn vung đao chém phập một cái nhưng chỉ trúng vào một cái chão cột trâu”.
Mặc dù đã lộ rõ sự kém cỏi nhưng Mtao Mxây vẫn có những thái độ huyênh hoang.

* Hiệp hai:
Đam San múa khiên trước, Mtao Mxây hoảng hốt chạy bước thấp bước cao =>vội cầu cứu Hơ Nhị quăng cho miếng trầu.
Đam San giành được miếng trầu => sức khoẻ tăng lên => đuổi theo và đâm trúng kẻ thù nhưng cả hai lần đều không thủng =>cầu cứu thần linh.
Nhờ có ông trời giúp sức => Đam San chộp ngay một cái chầy mòn ném cúng vào vành tai kẻ thù=>kẻ thù ngã lăn ra đất cầu xin “Ơ diêng! Ơ diêng! Ta làm lễ cầu phúc cho diêng một trâu, một voi”. Đam San cắt đầu Mtao Mxây bêu ngoài đường” => cuộc đọ sức kết thúc.
Ông trời là nhân vật phù trợ cũng như ông tiên, Bụt… đó chỉ là phù trợ còn quyết định chiến thắng phải là Đam San.
b, Nghệ thuật miêu tả
– Cách miêu tả của người Tây nguyên về nhân vật Đam San trong cuộc chiến giành lại vợ : Miêu tả hành động của Đam San bằng cách so sánh và phóng đại
Múa trên cao như gió bão
Múa dưới thấp như lốc.
– Mtao Mxây : khiên hắn tròn như đầu cú, gươm hắn óng ánh như cái cầu vồng.
– Dân làng: Đoàn người đông như bầy cà tong, đặc như bầy thiên thần, ùn ùn như kiến như mối, tôi tớ mang của cải về nhiều như ong di chuyển nước, vò vẽ di chuyển hoa.
=>Nghệ thuật phóng đại, so sánh cũng là nghệ thuật tiêu biểu của sử thi.

2. Lễ ăn mừng chiến thắng
a, Quang cảnh
Nhà Đam San đông ngịt khách. Tôi tớ chật ních cả nhà.
Đam San : Rất đẹp, oai phong, dũng mãnh mang khí phách của một tù trưởng hùng mạch.
Mở tiệc ăn uống linh đình.
Lễ ăn mừng sau chiến thắng của Đam San được miêu tả thông qua các chi tiết sau:
Chàng nằm trên võng, tóc thả trên sàn , hứng tóc chàng là một cái nong hoa.
Chàng uống không biết say, ăn không biết no, chuyện trò không biết chán…
Cả miền Ê đê – Ê ga ca ngợi Đam San là một dũng tướng chắc chết mười mươi cũng không lùi bước, ngực quấn chéo một mềm chiến,…

3. Ý nghĩa của cuộc chiến thắng
Cuộc chiến đấu của Đam San với mục đích giành lại gia đình, nhưng lại có ý nghĩa cộng đồng .Đòi lại vợ chỉ là cái cớ là nảy sinh mâu thuẫn giữa các bộ tộc dẫn đến chiến tranh mở rộng bờ cõi làm nổi uy dnah của cộng đồng.
Vì vậy thắng hay bại của người tù trưởng có ý nghĩa rất quan trọng hơn cả. Cho nên lời của dân làng bên phía Mtao Mxây đều tình nguyện đi theo Đam San => trong sử thi không nói nhiều đến cái chết mà lựa chọn nhiều chi tiết ăn mừng.

4. Ý nghĩa đoạn trích
Làm sống lại quá khứ hào hùng của người Ê đê Tây nguyên thời cổ đại.
Người Tây nguyên tự hào về tổ tiên mình có Đam San, Xinh Nhã,… cũng như người Việt có Phù Đổng Thiên Vương, An Dương Vương,…
Đoạn trích thể hiện vai trò quan trọng của người anh hùng với cộng đồng.