Bài 32: Soạn bài Bến Quê

Soạn bài BẾN QUÊ

Nguyễn Minh Châu

I. Tìm hiểu chung về văn bản

1.Tác giả, tác phẩm:

a) Tác giả:

Nguyễn Minh Châu (1930 – 1989)

– Quê Quỳnh Lưu – Nghệ An

– Ông gia nhập quân đội năm 1950, sau đó trở thành nhà văn quân đội.

– Nguyễn Minh Châu là cây bút văn xuôi tiêu biểu  cho thời kì kháng chiến chống Mĩ.

– Các tác phẩm tiêu biểu:

Tiểu thuyết: Cửa sông, Dấu chân người lính.

Truyện ngắn: Mảnh trăng cuối rừng, Bức tranh.

b) Tác phẩm

Truyện ngắn Bến quê in trong tập truyện cùng tên, xuất bản năm 1985.

Truyện có ý nghĩa triết lí giản dị mà sâu sắc, mang tính trải nghiệm, có ý nghĩa tổng kết cuộc đời một con người.

2. Đọc – tìm hiểu chú thích:

a. Tóm tắt truyện

– Nhân vật Nhĩ trong truyện từng đi khắp mọi nơi trên trái đất, cuối đời anh bị cột chặt vào giường bệnh bởi một căn bệnh hiểm nghèo – đến nỗi khó  tự dịch chuyển được vài phân trên chiếc giường hẹp kê bên cửa sổ.

– Thời điểm đó, anh phát hiện ra vùng đất bên kia sông, nơi bến quê quen thuộc- một vẻ đẹp bình dị mà hết sức quyến rũ.

– Nhận được sự chăm sóc ân cần của vợ, Nhĩ mới cảm nhận được sự vất vả, tần tảo- tình yêu và đức hy sinh thầm lặng của người vợ. Anh khao khát được đặt chân lên bờ bãi bên kia sông – cái miền đất gần gũi và trở nên xa vời với anh.Anh đã nhờ đứa con trai sang sông giúp mình nhưng con anh đã bỏ lỡ chuyến đò ngang duy nhất trong ngày. Nhân vật đã chiêm nghiệm được cái quy luật đầy nghịch lý  : Con người ta trên đời khó tránh khỏi những điều vòng vèo chùng chình.

b. Tìm hiểu tình huống truyện

Hai tình huống cơ bản:

+ Nhĩ bị liệt toàn thân nằm trên giường bệnh

+ Nhĩ phát hiện ra vẻ đẹp của bãi bồi ven sông và người thân.

– Tạo ra một chuỗi các tình huống nghịch lí, tác giả muốn lưu ý người đọc đến một nhận thức về cuộc đời: cuộc sống và số phận của một con người chứa đầy những sự bất thường – nghịch lí ngẫu nhiên vượt ra ngoài những dự định và ước muốn cả những hiểu biết và toan tính của người ta.

– Qua những suy nghĩ của nhân vật Nhĩ, truyện có ý nghĩa tổng kết sự trải nghiệm của cả đời người, con người ta trên đường đời thật khó tránh được những cái điều vòng vèo hoặc chùng chình – vẻ đẹp của cuộc sống êm đềm bình lặng của người thân yêu – thì có khi phải đến lúc sắp giã biệt cuộc đời ta mới thấm thía và cảm nhận được.

II. Tìm hiểu văn bản

1. Phân tích những cảm xúc và suy nghĩ của nhân vật Nhĩ

a. Cảm nhận về thiên nhiên.

– Sắc hoa bằng lăng nhợt nhạt

– Không con nóng hầm hập và cái nắng loá loá.

->Tiết trời đã sang thu.

– Sông Hồng màu đỏ nhạt

– Vòm trời như cao hơn

->Khung cảnh bình lặng có chiều sâu chiều rộng.

Nhĩ cảm nhận cảnh vật bằng cảm xúc tinh tế – không gian và những cảnh sắc ấy vốn quen thuộc gần gũi nhưng lại rất mới mẻ với Nhĩ. Lần đầu tiên anh cảm nhận tất cả vẻ đẹp và sự giàu có của nó.

b. Cảm nhận của Nhĩ về người thân.

– Cảm nhận về người vợ:
+ Những ngón tay gầy guộc, âu yếm vuốt ve bên vai chồng.

+ Liên đang mặc tấm áo vá…

“ Suốt đời anh làm em khổ tâm… Mà em cứ nín thinh…” “có hề sao đâu”.

Đoạn văn diễn tả sự thấu hiểu và biết ơn sâu sắc của Nhĩ với vợ:

“Cũng như cảnh bãi bồi đang nằm phơi mình bên kia – tâm hồn Liên vẫn giữ nguyên vẹn những nét tần tảo và chịu đựng hi sinh từ bao đời xưa – và cũng chính nhờ vào điều đó mà sau nhiều tháng bôn tẩu tìm kiếm …, Nhĩ đã thấy được nơi nương tựa là gia đình trong những ngày này”.

-Cách miêu tả tâm lí nhân vật tinh tế, thể hiện sự hiểu biết sâu sắc về tâm hồn con người, về cách viết rất tài hoa của Nguyễn Minh Châu.

2. Tìm hiểu một đặc điểm nổi bật trong nghệ thuật của truyện: sáng tạo những hình ảnh có ý nghĩa biểu tượng

Hình ảnh biểu tượng thường có hai lớp nghĩa: nghĩa thực và nghĩa biểu tượng qua hình ảnh.

Một số hình ảnh mang nghĩa biểu tượng:

– Hình ảnh bãi bồi ven sông và toàn bộ khung cảnh: Vẻ đẹp của đời sống vừa bình dị vừa thân thuộc – hình ảnh của quê hương xứ sở của mỗi người.

– Hình ảnh bờ sông bên này bị sụt lở:

“tiếng những tảng đất lở bên này sông…đổ ụp vào trong giấc ngủ của Nhĩ lúc gần sáng. Bông hoa bằng lăng cuối thu sắc tím đậm hơn”: sự sống của nhân vật Nhĩ đã vào những ngày cuối tuần.

– Người con trai sà vào trò chơi đám cờ thế gợi ra những điều mà Nhĩ cho là vòng vèo, chùng chình không tránh khỏi.

– Hành động của Nhĩ có vẻ khác thường ở cuối truyện: đu mình nhô người ra ngoài giơ một cánh tay gầy guộc ra phía ngoài cửa sổ khoát khoát như đang khẩn thiết ra hiệu cho một người nào đó: phải thoát ra, dứt ra khỏi sự chùng chình để hướng tới giá trị đích thực, giản dị mà bền vững.

III. Luyện tập:

• Phân tích nhân vật Nhĩ trong truyện Bến Quê
•  Tình huống truyện Bến Quê
•  Phân tích truyện Bến Quê của Nguyễn Minh Châu