Phân tích bài Đoàn Thuyền Đánh Cá

Phân tích bài Đoàn thuyền đánh cá của Huy Cận

    Huy Cận sinh năm 1919, quê ở Hà Tĩnh. Ông là nhà thơ nổi tiếng của phong trào thơ mới với nhiều tác phẩm hay. Đoàn thuyền đánh cá là một trong những bài thơ nổi tiếng của ông nói về cuộc sống lao động đầy vui tươi, phấn khởi của những ngư dân làng chài. Bài thơ được sáng tác năm 1958, trong chuyến đi thực tế của ông tại Quảng Ninh.

    Với đôi mắt quan sát sắc sảo, trí tưởng tượng phong phú, trái tim nhạy cảm và tài năng nghệ thuật điêu luyện nhà thơ đã vẽ lên trước mắt chúng ta một khung cảnh lao động tuyệt vời trên biển. Cả bài thơ như một bức tranh sơn màu lộng lẫy với những màu sắc huyền ảo, cuốn hút vô cùng:

“Mặt trời xuống biển như hòn lửa 
Sóng đã cài  then, đêm sập cửa.
Đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi,
Câu hát căng buồm cùng gió khơi.”

    Đoàn thuyền đánh cá rời bến vào lúc hoàng hôn. Mặt trời tựa như một hòn lửa đỏ rực đang dần lặn xuống biển. Khi màn đêm dần buông xuống kết thúc một ngày và thời điểm ấy chính là lúc ngư dân bắt đầu cuộc hành trình với biển Đông, ra khơi đánh cá với những câu hát “căng buồm cùng gió khơi”. “Câu hát căng buồm cùng gió khơi” một cách nói độc đáo, sáng tạo của Huy Cận khiến cho màn đêm lạnh lẽo dần trở nên ấm áp hẳn. Những lời hát làm biển cả thêm náo nức, nhộn nhịp. Hình ảnh cánh buồm căng rộng cùng tiếng hát phăng phăng rẽ sóng, tượng trưng cho khí thế phơi phới của ngư dân làng chài.

    Từ những tiếng hát ngợi ca vẻ đẹp lung linh của biển cả trong đêm, bút pháp lãng mạn của nhà thơ đã vẻ nên một khung cảnh vừa thực lại vừa ảo:

“Hát rằng: cá bạc biển Đông lặng, 
Cá thu biển Đông như đoàn thoi
Đêm ngày dệt biển muôn luồng sáng.
Đến dệt lưới ta, đoàn cá ơi!”

    Sự say mê vẻ đẹp của biển đã làm biết bao nỗi nhọc nhằn vất vả trong công việc đánh cá của ngư dân. Khung cảnh đánh cá trong đêm được nhà thơ quan sát và miêu tả với một cảm hứng trữ tình mãnh liệt. Huy Cận như hòa mình vào thiên nhiên, hóa thân vào công việc, vào con người:

“Thuyền ta lái gió với buồm trăng 
Lướt giữa mây cao với biển bằng,
Ra đậu dặm xa dò bụng biển,
Dàn đan thế trận lưới vây giăng.”

    Những hình ảnh thuyền lái gió với buồm trăng, với mây cao và biển bằng đã gợi lên một chất thơ trữ tình, lãng mạn nhưng vẫn thấm đậm chất hiện thực. Trong đêm trăng, có gió cùng góp sức lái thuyền, người dân như được lướt giữa mây cao, lướt trên biển bằng. Ngư dân xem một chuyến ra khơi đánh cá như một trận đánh, “dàn đan thế trận” giăng lưới, bắt được nhiều cá, để sáng hôm sau lại nặng khoang cá mà trở về.

“Cá nhụ cá chim cùng cá đé, 
Cá song lấp lánh đuốc đen hồng,
Cái đuôi em quẫy trăng vàng choé,
Đêm thở: sao lùa nước Hạ Long.”

    Đã bao đời, ngư dân làng chài lưới đã có mối quan hệ gần gũi, mật thiết với biển cả bao la, rộng lớn, họ thuộc biển cả, họ thuộc cả các loài cá nơi biển mẹ rộng lớn, họ thuộc tên và hình dáng, thói quen của chúng. Ở đây, tác giả đã sử dụng biện pháp liệt kê để nêu lên các loài cá như cá nhụ, cá chim, cá đé, cá song thì lấp lánh như ngọn đuốc đen hồng, còn có cái đuôi quẫy trăng vàng, tất cả đều là những hình ảnh thân thuộc với người dân làng chài. Bên ánh trăng lung linh huyền ảo là hơi thở êm ả của màn đêm, hơi thở như thầm thị tâm sự với ngư dân, chia sẻ với họ những nỗi nhọc nhằn, cùng họ lùa đàn cá vào lưới như hình ảnh “sao lùa nước Hạ Long”.

“Ta hát bài ca gọi cá vào, 
Gõ thuyền đã có nhịp trăng cao, 

Biển cho ta cá như lòng mẹ, 
Nuôi lớn đời ta tự buổi nào.”

    Biển cả trở nên gần gũi với những ngư dân từ thuở nhỏ đến bây giờ, như lòng mẹ nuôi lớn mỗi người dân. Trên mặt biển những bài ca gọi cá vào cũng không ngừng ngân vang, lúc náo nức, lúc thiết tha. Trăng cùng thức, cùng sống dập dờn bên mạn thuyền, trăng chiếu sáng cho người đánh cá được nhiều mẻ cá đầy ấp, thiên nhiên và con người đang dần hòa hợp vào nhau.

    Bóng đêm đang tan, ngày đang đến, tốc độ công việc càng sôi nổi, khẩn trương hơn:

“Sao mờ, kéo lưới kịp trời sáng, 
Ta kéo xoăn tay chùm cá nặng,
Vảy bạc đuôi vàng loé rạng đông,
Lưới xếp buồm lên đón nắng hồng.”

    Bao công lao vất vả đã được đền bù, những tia nắng sớm chiếu trên khoang cá đầy làm lấp lánh thêm “vảy bạc, đuôi vàng” khiến cảnh rạng đông càng thêm rực rỡ. Nhịp điệu câu thơ cuối càng trở nên chậm rãi, gợi cảm giác thanh thản, vui tươi, tâm trạng thoải mái của ngư dân trước kết quả tốt đẹp của một cuộc hành trình.

    Khổ thơ cuối chính là cảnh bình minh lên, mặt trời đội biển nhô cao và đoàn thuyền đánh cá trở về:

“Câu hát căng buồm với gió khơi, 
Đoàn thuyền chạy đua cùng mặt trời.
Mặt trời đội biển nhô màu mới
Mắt cá huy hoàng muôn dặm phơi.”

    Vẫn là những tiếng hát khỏe khoắn của người dân, tiếng hát ấy thổi căng cánh buồm đưa đoàn thuyền ra khơi quay trở về với đầy ấp cá. Hình ảnh “đoàn thuyền chạy đua cùng mặt trời” rất hiện thực mà cũng rất hào hùng. Hòa cùng niềm vui to lớn của mọi người, nhà thơ chắp cánh cho trí tưởng tượng của bản thân bay bổng. Hình ảnh nhân hóa “mặt trời đội biển” hiện ra cùng một màu hồng rạng rỡ, tinh khôi. Đến đây bức tranh biển cả ngập tràn màu sắc tươi sáng và ấm áp chợt sống trong từng dáng hình, từng đường nét cuộc sống của cảnh vật, của con người.

    Cảm hứng trữ tình và nghệ thuật điêu luyện được tác giả sử dụng trong bài thơ đã cuốn hút người đọc. Khắc họa những hình ảnh tuyệt đẹp của mặt trời lúc hoàng hôn, khi bình minh và hình ảnh biển cả, bầu trời trong đêm trăng. Nhà thơ chia sẻ niềm vui to lớn với tất cả những người lao động mới đang kiêu hãnh ngẩng cao đầu trên con đường đi đến tương lai tươi sáng.

    Công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc đã đi qua nhưng mỗi lần đọc lại bài thơ “Đoàn thuyền đánh cá” ta như thấy trước mắt hiện ra tinh thần lao động khẩn trương của những con người không quản ngày đêm, miệt mài làm việc tạo ra của cải vật chất cho đất nước. Cả bài thơ là một bức tranh tuyệt đẹp, đẹp về cảnh thiên nhiên, đẹp về tinh thần lao động. Đó chính là điều thành công nhất của tác giả Huy Cận trong bài thơ.