Bình bài thơ Qua nhà của Nguyễn Bính
Cái ngày cô chưa có chồng
Đường gần tôi cứ đi vòng cho xa
Lối này lắm bướm nhiều hoa…
( Đi vòng để được qua nhà đấy thôi)
Một hôm thấy cô cười cười
Tôi yêu yêu quá nhưng hơi mất lòng
Biết đâu lại chả nói chòng:
"Làng này khối đứa phải lòng mình đây!"
Một năm đến lắm là ngày
Mùa Thu mùa cốm vào ngay mùa hồng
Từ ngày cô đi lấy chồng
Gớm sao có một quãng đồng mà xa
Bờ rào cây bởi không hoa
Qua bên nhà thấy bên nhà vắng teo
Lợn không nuôi được ao bèo
Giầu không dây chẳng buồn leo vào giàn
Giếng thơi mưa ngập nước tràn
Ba gian đầy cả ba gian nắng chiều
Trong phong trào thơ mới giai đoạn (1930 -1945) khi nhiều nhà thơ có ý " hiện đại hóa" thơ mình về mọi mặt thì có một nhà thơ lặng lẽ, âm thầm sáng tác và đi theo một con đường riêng. Đó là Nguyễn Bính. Đương thời, đánh giá về thơ Nguyễn Bính có nhiều ý kiến rất khác nhau. Thậm chí có người còn cho rằng, thơ Nguyễn Bính chỉ để những người mộc mạc "chân quê" đọc và thưởng thức mà thôi. Nhưng thật kỳ lạ càng trải qua thời gian hơi thơ mộc mạc, quê mùa, hương đồng gió nội ấy càng ăn sâu, bám rễ trong lòng người đọc. Nhiều thế hệ người Việt Nam đã đọc, đã thuộc và say mê thơ Nguyễn Bính. Chính hơi thở quê mùa, dung dị ấy là yếu tố khẳng định vị trí Nguyễn Bính trong nền văn học Việt Nam.
Những bài thơ tình yêu chiếm tỷ lệ khá cao trong thơ Nguyễn Bính. Nhiều bài thơ tình của ông rất nổi tiếng như: Tương tư, Mùa xuân, Người hàng xóm, Ghen…Mỗi bài thơ đều có nét đặc sắc riêng. Trong số những bài thơ tình của thi sĩ Nguyễn Bính, "Qua nhà" là bài thơ khá độc đáo. Xét về ý tứ, bố cục "Qua nhà" chia làm hai phần khá rõ: Tư tưởng tình cảm của nhân vật trữ tình "tôi" đối với cô gái thầm yêu, trộm nhớ trước và sau khi cô gái đi lấy chồng. Tình yêu là lĩnh vực tình cảm cực kỳ tế nhị, phức tạp và đặc biệt bậc nhất của con người. Thi sĩ đã phát hiện và bộc lộ sự tinh vi, tế nhị, đặc biệt ấy trong " Qua nhà".
Có thể nói, khi đã thầm yêu, trộm nhớ hoặc ngầm để ý đến ai thì người đang yêu có đến hơn một nghìn cái cớ để đến với nhau. Có lưúc chỉ cần nhìn thấy người thương một chút thôi, thế là thoả mãn lắm rồi. Chẳng thế mà ngày xa để tạo điều kiện đi lại gặp gỡ Kiều, Kim Trọng đã chẳng thuê nhà trọ học ở gần nhà Kiều đó sao.
Cái ngày cô chưa có chồng
Đường gần tôi cứ đi vòng cho xa
Lối này lắm bướm nhiều hoa
( Đi vòng để được qua nhà đấy thôi).
Một người nào đó đã nói: khi yêu con người ta ai cũng trở thành thi sỹ. Tình yêu làm cảm xúc của con người dâng trào dào dạt. Trong mắt người đang yêu cảnh vật và ai cũng đẹp đẽ, thơ mộng biết bao. Dấu chấm lửng sau câu thứ 3 và câu thơ thứ tư đặt trong ngoặc đơn thật là chân thành, ý vị. Nhà thơ đã phát hiện hết sức tinh tế tâm lý của người đang yêu. Tình yêu bao giờ cũng có cái lý riêng của nó. Nhiều khi điều vô lý hết sức lại nằm trong cái có lý vô cùng. "Đường gần tôi cứ đi vòng cho xa", vô lý quá! Nhưng lại rất có lý ( đi vòng để được qua nhà đấy thôi). Điều đáng nói là ở chỗ tình yêu của "tôi" với cô gái trong nhà thơ " .
Qua nhà" lại là tình yêu đơn phương, một phía: thầm yêu, trộm nhớ da diết nhưng chưa một lần dám thổ lộ, giải bày với người mình yêu. Con người ta mấy ai nói được lời yêu một cách mạnh bạo, trơn tru đâu? Thời gian cứ vô tình trôi đi. Tuổi xuân của người con gái có thì "hoa đến thì hoa phải nở, đò đầy, đò phải sang sông". Rồi một ngày kia đến duyên, cô gái cũng phải đi lấy chồng để lại trong lòng "tôi" một nỗi trống vắng mênh mông:
Từ ngày cô đi lấy chồng
Gớm sao có một quãng đồng mà xa
Bờ rào cây bưởi không hoa
Qua bên nhà thấy bên nhà vắng teo
Lợn không nuôi đặc ao bèo
Giầu không dây chẳng buồn leo vào giàn.
Tư tưởng, tình cảm, tâm trạng của " tôi" bây giờ quá đổi khác xa. "Cái ngày cô chưa lấy chồng" lại càng xót xa, buồn tủi bấy nhiêu. Vẫn cảnh cũ, nhà xa nhưng giờ đây trong tâm tưởng của người yêu một phía, đơn phương thật khác xa: đường như xa hơn, bởi chẳng có bông hoa nào, nhà vắng teo, không nuôi lợn, bèo đặc ao…Đến dây giầu không cũng thẫn thờ, não ruột " chẳng buồn leo vào giàn". Cách mấy trăm năm Nguyễn Du đã viết những câu thơ đầy tâm trạng trong Kiều:
Cảnh nào cảnh chẳng đeo sầu
Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ
Khi chờ đợi, buồn tủi, ngóng trông người ta có cảm giác thời gian trôi đi chậm chạp như ốc, như sên. Khi vui vẻ, người ta có cảm giác thời gian vùn vụt như tên bay, đạn bắn. Đó là thời gian tâm lý. Với "Qua nhà", Nguyễn Bính đã thể hiện thời gian tâm lý, cảnh vật tâm lý của nhân vật trữ tình thật tinh tế, sâu sắc:
Giếng thơi mùa ngập nước tràn
Ba gian là cả ba gian nắng chiều
Bài thơ kết lại trong khung cảnh đầy hoang vu, xào xạc trống vắng đến tận đáy lòng. Tình yêu đơn phương, một phía được thể hiện trong thơ Nguyễn Bính khá nhiều. Mối tình đơn phương trong thơ Nguyễn Bính thật đáng nuối tiếc nhưng cũng đáng chia sẻ, cảm thông. Trước sau trong thơ Nguyễn Bính vẫn đầy ắp những hình ảnh thôn quê mộc mạc, chất phác. Đó chính là chất vàng mười của tâm hồn con người. Đó cũng chính là mảnh đất, nguồn nước nuôi dưỡng vun đắp cho cây đại thụ thơ Nguyễn Bính mãi mãi tươi xanh.
Nguyễn Đức Tâm
