THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP
I – PHÉP LẶP CÚ PHÁP:
Bài tập 1:
a. Câu có hiện tượng lặp cú pháp:
+ Hai câu bắt đầu từ “ Sự thật là…”.
+ Hai câu bắt đầu “ Dân ta …”.
– Kết cấu lặp ở hai câu trước là: P ( thành phần tình thái ) – C ( chủ ngữ ) – V1 ( vị ngữ ) – V2. Kết cấu lặp ở hai câu sau: C – V ( + phụ ngữ chỉ đối tượng) – Trạng ngữ.
– Tác dụng: Tạo cho lời tuyên ngôn âm hưởng đanh thép, hùng hồn, thích hợp với việc khẳng định nền độc lập của VN, đồng thời khẳng định thắng lợi của Cách mạng tháng Tám là đánh đổ chế độ thực dân và chế độ phong kiến.
b. Đoạn thơ dùng phép lặp cú pháp giữa hai câu thơ đầu và giữa ba câu thơ sau. Tác dụng: khẳng định mạnh mẽ chủ quyền của chúng ta và bộc lộ cảm xúc sung sướng, tự hào, sảng khoái đối với thiên nhiên, đất nướckhi giành được quyền làm chủ.
c. Đoạn thơ vừa lặp từ ngữ, vừa lặp cú pháp. Ba cặp lục bát lặp các từ nhớ sao và lặp kết cấu ngữ pháp của kiểu câu cảm thán.Tác dụng: biểu hiện nỗi nhớ da diết của người ra đi đối với cảnh sinh hoạt và cảnh vật thiên nhiên ở VB.
Bài tập 2:
a. Ở mỗi câu tục ngữ, hai vế lặp cú pháp nhờ phép đối chặt chẽ về số lượng tiếng, về từ loại, về kết cấu ngữ pháp của từng vế.
b. Ở câu đối, phép lặp cú pháp đòi hỏi mức độ chặt chẽ cao: số tiếng ở hai câu bằng nhau. Hơn nữa, phép lặp còn phối hợp với phép đối.
c. Ở thơ Đường luật, phép lặp cú pháp cũng đòi hỏi mức độ chặt chẽ cao: kết cấu ngữ pháp giống nhau, ssố lượng tiếng bằng nhau, các tiếng đối nhau về từ loại và nghĩa.
d- Ở văn biền ngẫu, phép lặp cú pháp cũng thường phối hợp với phép đối. Điều đó thường tồn tại trong một cặp câu ( câu trong văn biền ngẫu có thể dài, không cố định về số tiếng ).
Bài tập 3: Hs tìm trong văn bản ở lớp 12 ba câu văn ( hoặc thơ ) có dùng phép lặp cú pháp. Muốn phân tích tác dụng của việc lặp cú pháp, cần đặc vào văn bản chung.
Ví dụ: Con sóng dưới lòng sâu.
Con sóng trên mặt nước.
( Xuân Quỳnh – Sóng )
Hai câu thơ này có dùng phép lặp cú pháp, tạo nên một thế đối xứng, có tác dụng khắc hoạ hình ảnh mọi con sóng ( mọi con người ) đều đang ở trong tâm trạng nhớ trương day dứt khôn nguôi.
II- PHÉP LIỆT KÊ::
a. Trong đoạn trích Hịch tướng sĩ, phép liệt kê đã phối hợp với phép lặp cú pháp. Nhiều đoạn câu ( vế câu ) liên tiếp theo cùng một kết cấu gồm hai vế như mô hình khái quát sau
| Kết cấu | Hoàn cảnh | thì | giải pháp |
| Ví dụ: | không có mặc | thì | ta cho áo |
Phép liệt kê phối hợp với việc lặp cú pháp trong đoạn này có tác dụng nhấn mạnh và khẳng định sự đối đãi chu đáo, dầy tình nghĩa của Trần Quốc Tuấn đối với tướng sĩ trong mọi hoàn cảnh khó khăn.
b. Phép lặp cú pháp ( các câu có kết cấu ngữ pháp giống nhau: C – V + phụ ngữ chỉ đối tượng, phối hợp với phép liệt kê để vạch tội ác của thực dân Pháp, chỉ mặt vạch tên kẻ thù dân tộc. Cũng cùng mục đích ấy là cách tách dòng liên tiếp dồn dập.
III- PHÉP CHÊM XEN:
Bài tập 1:
– Tất cả các bộ phận in đậm trong các bài tập a, b, c, d đều ở vị trí giữa câu hoặc cuối câu, sau bộ phận được chú thích. Chúng xen vào trong câu để ghi chú thêm một thông tin nào đó.
– Các bộ phận đều được tách ra bằng ngữ điệu khi nói, khi đọc. Còn khi viết thì chúng được tách ra bằng dấu phẩy, dấu ngoặt đơn hoặc dấu gạch ngang.
– Chúng có tác dụng ghi chú hoặc giải thích cho từ ngữ đi trước. Hơn nữa, chíng còn bổ sung thêm sắc thái tình cảm, cảm xúc của người viết. Những phần chêm xen đó có vai trò có vai trò quan trọng trong bình diện nghĩa tình thái của câu ( thể hiện sự nhìn nhận, đánh giá của người nói, người viết đối với sự việc, hiện tượng mà các thành phần khác biểu hiện ).
Bài tập 2:Tham khảo đoạn văn sau:
Nhà thơ Tố Hữu, lá cờ đầu của văn học cách mạng VN hiện đại, đã viết bài thơ “ Việt Bắc” vào những ngày rời chiến khu Việt Bắc trở về Thủ đô Hà Nội. Bài thơ thấm đậm cảm xúc lưu luyến và tình cảm sâu nặng của tác giả đối với Việt Bắc, nơi đã nuôi dưỡng cán bộ và quân đội cách mạng trong suốt chín năm trường kì kháng chiến. Bài thơ là một thi pơhẩm đặc sắc của thơ ca cách mạng Vn.
Phân tích:
– Thành phần chêm xen được in đậm.
– Tác dụng: Cung cấp thêm thông tin cần thiết về nhà thơ và địa danh Việt Bắc ở phương diện đang đề cập đến trong đoạn văn.
