CÁC HÌNH THỨC KẾT CẤU CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH
I. Mục tiêu bài học:
1. Kiến thức:
– Trình bày, phân tích được các hình thức kết cấu cơ bản của văn bản thuyết minh: kết cấu theo thời gian, theo không gian và theo trật tự lôgíc của tư duy với đối tượng thuyết minh và nhận thức của người đọc.
– Xây dựng được kết cấu cho bài văn thuyết minh về các đối tượng theo kiểu giới thiệu, trình bày.
2. Kĩ năng:
– Rèn kĩ năng nhận diện, phân tích và xây dựng kết cấu, bố cục văn bản thuyết minh theo 3 kiểu vừa học.
– Có ý thức vận dụng kiểu văn bản thuyết minh vào đời sống.
II. Nội dung bài học
1. Khái niệm và phân loại:
– K/n: VB thuyết minh là kiểu VB nhằm giới thiệu, trình bày chính xác, khách quan về cấu tạo, tính chất, quan hệ, giá trị,… của một sự vật, hiện tượng, một vấn đề thuộc tự nhiên, xã hội và con người.
– Phân loại: có nhiều loại, với 2 loại chính:
+ Chủ yếu thiên về trình bày, giới thiệu.
+ Chủ yếu thiên về miêu tả.
2. Kết cấu của văn bản thuyết minh:
* Kết cấu VB: là sự tổ chức, sắp xếp các thành tố của VB thành một đơn vị thống nhất, hoàn chỉnh, có ý nghĩa.
Kết cấu phụ thuộc vào đối tượng, mục đích và người tiếp nhận văn bản.
2.1. Tìm hiểu ngữ liệu:
a. VB 1: Hội thi thổi cơm ở Đồng Vân.
– Đối tượng thuyết minh: Hội thi thổi cơm ở Đồng Vân- Đồng Tháp – Đan Phượng – Hà Tây" một lễ hội dân gian.
– Mục đích thuyết minh: Giúp người đọc (người nghe) hình dung được thời gian, địa điểm, diễn biến, ý nghĩa của lễ hội.
– Nội dung thuyết minh:
+ Địa điểm: làng Đồng Vân, xã Đồng Tháp, huyện Đan Phượng, tỉnh Hà Tây.
+ Thời gian: ngày rằm tháng giêng hàng năm.
+ Diễn biến:
Thi nấu cơm:- Thủ tục bắt đầu.
– Lấy lửa.
– Nấu cơm.
Chấm thi:- Tiêu chuẩn.
– Cách chấm.
+ Ý nghĩa của lễ hội đối với đời sống tinh thần của nhân dân.
– Cách sắp xếp các ý: theo trình tự thời gian.
– Cơ sở sắp xếp: Do bài viết nhằm giới thiệu về một hội thi và một công việc cụ thể nên người viết phải trình bày theo trật tự thời gian.
b. VB 2: Bưởi Phúc Trạch.
– Đối tượng thuyết minh: bưởi Phúc Trạch- Một loại trái cây nổi tiếng.
– Mục đích thuyết minh: Giúp người đọc (người nghe) nhận biết được đặc điểm và giá trị của bưởi Phúc Trạch.
– Nội dung thuyết minh:
+ Các loại bưởi nổi tiếng của Việt Nam.
+ Đặc điểm của bưởi Phúc Trạch: hình dáng quả, đặc điểm vỏ, cùi bưởi; vẻ ngon lành, hấp dẫn của múi bưởi, tép bưởi.
+ Giá trị và sự bổ dưỡng của bưởi.
+ Danh tiếng của bưởi Phúc Trạch.
– Cách sắp xếp các ý:
+ Quan hệ không gian: từ ngoài vào trong.
+ Quan hệ lôgíc: các phương diện khác nhau của quả bưởi (hình dáng, vỏ, múi tép, màu sắc, hương vị, cảm giác).
+ Quan hệ nhân- quả: giá trị " danh tiếng của bưởi Phúc Trạch.
" Quan hệ hỗn hợp.
– Cơ sở sắp xếp: Do mục đích thuyết minh.
2.2. Các hình thức kết cấu:
– Theo trình tự thời gian.
– Theo trình tự không gian.
– Theo trình tự lôgíc.
– Theo trình tự hỗn hợp.
3. Luyện tập:
Bài 1: Thuyết minh về bài Tỏ lòng của Phạm Ngũ Lão.
– Hình thức kết cấu: hỗn hợp.
– Nội dung thuyết minh:
+ Giới thiệu về tác giả Phạm Ngũ Lão- một người văn võ toàn tài, một vị tướng giỏi, trước là môn khách sau là con rể của Trần Quốc Tuấn.
+ Giới thiệu về nội dung bài thơ:
Hai câu đầu: Vẻ đẹp, sức mạnh của con người và quân đội nhà Trần đồng thời là bức chân dung tự họa của dũng tướng Phạm Ngũ Lão.
Hai câu sau: Chí làm trai và tâm tình của tác giả.
Bài 2:
Nội dung thuyết minh cơ bản về di tích Côn Sơn:
– Đường đến, địa điểm.
– Khung cảnh thiên nhiên sơn thuỷ hữu tình.
– Cụm di tích văn hóa: chùa Hun và đền thờ Nguyễn Trãi.
– Vài nét về thời gian ở ẩn của Nguyễn Trãi ở Côn Sơn.
– Các lễ hội và hoạt động thăm quan du lịch ở Côn Sơn hàng năm…
