“Trong cái lặng im của Sapa, dưới những dinh thự cũ kĩ của Sapa, Sapa mà chỉ nghe tên, người ta đã nghĩ đến chuyện nghỉ ngơi…”
Nếu có ai đó hỏi rằng đâu là ngọn núi đẹp nhất và thơ mộng nhất miền Bắc, có lẽ câu trả lời chính là Sapa. Sapa thơ mộng, với những đàn bò lang cổ đeo chuông ung dung gặm cỏ, với những ngọn nắng đốt cháy cả rừng cây, những đám mây bồng bềnh cuộn tròn từng cục và lăn dài trên một thung lũng tuyết trắng xóa. Sapa đẹp là vì thế, nhưng thấp thoáng trong cái vẻ bao la hùng vĩ, là hình ảnh của những con người ngày đêm đang hy sinh vì đất nước. Những con người đã quyết định đánh đổi cả tuổi trẻ của mình để góp sức vào công việc chung của Tổ Quốc. Nguyễn Thành Long đã ngưỡng mộ trước những con người như vậy, và ông đã lấy Sapa “lặng lẽ” nơi ghi dấu một bức chân dung cũng mang phẩm chất đó, và tất cả đều được thể hiện qua tác phẩm “Lặng lẽ Sapa” của ông vào năm 1970.
Câu chuyện “Lặng lẽ Sapa” là kết quả của một chuyến đi lên Lào Cai, là lần cuối cùng của bác họa sĩ cũng là lần đầu tiên của cô kĩ sư trẻ mới bước vào đời. Có dịp nghỉ chân tại đỉnh Yên Sơn, nhờ bác lái xe giới thiệu, họ mới gặp được một người con trai “tầm vóc bé nhỏ , nét mặt rạng rỡ”, cuộc gặp gỡ tuy chỉ vỏn vẻn ba mươi phút, nhưng là đủ để bác họa sĩ khắc họa bức chân dung của anh, vừa là một niềm động viên lớn đối với cô kĩ sư, và là một ấn tượng khó phai trong lòng người đọc về con người đang sống sau cái lặng lẽ của vùng đất Sapa thơ mộng kia.
Cái ấn tượng đầu tiên về anh là một hoàn cảnh sống đặc biệt. Anh sống trên “…đỉnh Yên Sơn, cao hai nghìn sáu trăm mét.”, “…sống một mình trên đỉnh núi…”,”…bồn bề chỉ có cây và mây mù lạnh lẽo…”, quả thật câu giới thiệu của bác lái xe “…một trong những người cô độc nhất thế gian…” không phải là quá cường điều mà đó là đúng sự thật, có ai hay một người con trai trẻ tuổi đã suốt bốn năm ròng sống trển đỉnh núi cao ấy và làm việc, cái khoảng thời gian mà người ta hay nghĩ họ phải ở dưới đất và tận hưởng một tuổi trẻ đầy sức sống. Và anh thật đặc biệt khi chọn công việc này, công việc diễn ra giữa một không gian mênh mông bạt ngàn của Sapa, và cái sự cô đơn lẻ loi là không tránh khỏi. Hồi chưa vào nghề anh cũng đã có lúc nhìn lên bầu trời và nghĩ ngay tới những ngôi sao lẻ loi một mình, đến khi bắt đầu làm, cái sự cô đơn trong anh đã khiến anh có được cảm giác“thèm người” rất đáng yêu và rất ngộ nghĩnh, “thèm người” tới mức, anh đẩy khúc cây ra chắn ngang đường, đến khi bắt gặp chiếc xe dừng lại, anh mới chạy xuống và giả vờ cùng mọi người đẩy khúc cây ta một bên, cái đáng yêu của
anh đã được bác lái xe phát hiện ra và anh đã đỏ mặt, anh cất công làm vậy là chỉ muốn được ngắm con người và nghe tiếng nói của họ, để làm ấm lên cái sự cô đơn lạnh lẽo trong con người anh.
anh đã được bác lái xe phát hiện ra và anh đã đỏ mặt, anh cất công làm vậy là chỉ muốn được ngắm con người và nghe tiếng nói của họ, để làm ấm lên cái sự cô đơn lạnh lẽo trong con người anh.
Bốn năm ròng làm việc trong cô đơn và nỗi “thèm người” nhưng anh lại mang trong mình một nghị lực phi thường, ý thức trách nhiệm và tình yêu say mê với công việc, chính điều đó đã giúp anh vượt qua mọi thử thách. Công việc của anh là “…công tác khí tượng kiêm vật lý địa cầu…”, “…đo gió, đo mưa, đo nắng, tính mây, đo chấn động mặt đất, dự vào việc báo trước thời tiết hằng ngày, phục vụ sản xuất, phục vụ chiến đấu.”, một mình anh thôi, mỗi ngày đã phải bốn lần gửi bản “ốp” về “nhà”, nhưng có những lúc tưởng chừng là không thể làm được thì anh lại khiến ta bất ngờ, đó là lúc một giờ sáng mỗi ngày, “Rét, bác ạ. Ở đây có cả mưa tuyết đấy. Nửa đêm nằm trong chăn, nghe chuông đồng hồ chỉ muốn đưa tay tắt đi.” và những lúc như thế là gian khổ nhất, cái im lặng lạnh cóng, những cơn gió buốt xé toặc cả sự yên lặng và thấm dần vào cơ thể con người, nếu anh không có nghị lực thì anh đã không phải khổ như vậy, không có niềm say mê với công việc thì anh đã chẳng bao giờ dám đối chọi với cái lạnh giá của Sapa. Đối với anh, hơn ai hết, anh hiểu rõ công việc của mình là thầm lặng, nhưng lại cần thiết và có ích cho công việc chung của mọi người, chính vì mang suy nghĩ đó anh luôn cố gắng hoàn thành công việc của mình dù trong bất kì hoàn cảnh nào. Cũng biết công việc khổ, nhưng có vẻ như cái khổ đã trở thành một điều không thể thiếu trong con người anh, “công việc của cháu gian khổ thế đấy, chứ cất nó đi, cháu buồn đến chết mất”, cái công việc gian khổ là một điều kiện để anh quyết tâm vào làm việc mà quên đi cái nỗi cô đơn vốn có của mình, “Vả, khi ta làm việc, ta với công việc là đôi, sao gọi là một mình được?”. Yêu công việc, nên anh cũng tự hào về nghề nghiệp của mình, anh sung sướng vì nhờ anh đã phát hiện đám mây khô mà quân ta hạ không biết bao nhiêu phản lực của Mĩ trên cầu Hàm Rồng, chính điều đó đã góp một chút niềm vui vào công việc của anh, khiến anh cảm thấy hạnh phúc khi được góp sức vào việc xây dựng và bảo vệ Tổ Quốc. Đó là những niềm vui tuy vô cùng đơn giản mà thực sự cao quý !
Trọng một hoàn cảnh khó khăn cô đơn như vậy, anh luôn biết phải làm gì để làm cuộc sống của mình thêm phần thi vị và thêm phần tươi vui, đọc sách, nuôi gà và trồng hoa. Anh nuôi một đàn gà đẻ trứng ăn không xuể. Anh dùng những quyển sách để làm nhịp cầu kết nối với thế giới nhộn nhịp bên ngoài, những cuốn sách đối với anh chính là một cửa sổ tâm hồn để anh không chỉ hiểu thêm về ngoài kia mà còn là giúp anh chống chịu được với cái nỗi cô đơn, “Và cô cũng thấy đấy, lúc nào tôi cũng có người trò chuyên. Nghĩa là có sách ấy mà. Mỗi người một vẻ.”. Nhưng đặc biệt hơn hết là những bông hoa mà anh đã tận tâm chăm sóc,“…đứng trong mây mù ngang tầm với chiếc cầu vồng kia, bỗng nhiên lại gặp hoa dơn, hoa thược dược, vàng, tím, đỏ, hồng phấn, tổ ong… ngay lúc dưới kia là mùa hè…” Những bông hoa ấy là biểu hiện rõ nhất về tâm hồn cao cả, trong sáng, tươi đẹp của một người dốc lòng vì cuộc đời chung. Chính vì ngây ngất trước những bông hoa như thế, cô gái đã tỏ ra hoàn toàn tự nhiên khi được chàng trai tặng mình một bó hoa. Những đóa hoa ấy là kết tinh của lao động cật lực, của sự tận tình chăm sóc chu đáo của anh để giờ đây đã tự hào vươn vai và tỏa hương sắc cho đời, cũng như Thanh Hải đã từng viết :
“Ta làm con chim hót
Ta làm một cành hoa
Ta nhập vào hòa ca
Một nốt trầm xao xuyến.”
Anh thanh niên có lẽ còn là một tiếng chim hót, một nốt trầm ngân dài giữa một bản anh hùng ca của dân tộc, công việc mà anh đang làm không chỉ là một nguồn động viên cho cuộc sống mà còn là biểu hiện của sự cống hiến, góp thêm tươi sắc cho cuộc đời.
Tiếp nối những biểu hiện trong hoàn cảnh sống, người ta lại càng ấn tượng thêm về những phẩm chất đáng quý của anh. Đầu tiên phải kể đến tính tình ngăn nắp, gọn gàng, “Một căn nhà ba gian, sạch sẽ, với bàn ghế, sổ sách, biểu đồ, thống kê, máy bộ đàm. Cuộc đời riêng của anh thanh niên thu gọn lại một góc trai gian với chiếc giường con, một chiếc bàn học, một giá sách.”, gian khổ như vậy nhưng anh vẫn không quên sắp xếp một cuộc sống chủ động và giản dị, đó là biểu hiện của con người tôn trọng kỉ luật và nề nếp. Đến với ta thứ hai là thái độ bộc trực,“Người con trai nói to những điều đáng lẽ người ta chỉ nghĩ. Cũng là những điều ta ít nghĩ.”, bên cạnh đó là một đức tính khiêm tốn khiến bác họa sĩ phải cảm thấy bối rối khi vẽ anh, quả thật đúng như lời bác lái xe “Thế nào bác cũng thích vẽ hắn”, anh đã cố ngăn bác họa sĩ vẽ mình, nhưng để khỏi vô lễ, anh vẫn yên và nói những điều để chứng tỏ rằng mình không xứng như vậy, qua lời kể của anh, còn có ông kĩ sư vườn rau làm ra củ su hào để nhân dân toàn miền Bắc nước ta ăn được to hơn và ngọt hơn trước, hay đồng chí nghiên cứu bản đồ sét trong
suốt mười một năm và còn anh bạn trên đỉnh nói Phan-xi-păng người được anh coi là “một mình” hơn mình, toàn bộ những con người ấy đều được hiện lên một cách trân trọng dưới giọng nói của anh, họ cũng như anh thanh niên, là những người đã hy sinh tuổi đời của mình để phục vụ nhân dân, phục vụ đất nước, và cái vẻ khiêm tốn của anh còn làm họ trở nên cao đẹp và đáng quý hơn, cùng với anh, họ chính là những con người đã đóng góp để tạo nên sự thành công của Tổ Quốc. Phẩm chất tiếp theo của anh là luôn tỏ ra hồ hởi, hân hoan trước sự có mặt mọi người, anh luôn đáp lại họ bằng một nụ cười đáng yêu và thân mật, khiến ai cũng cảm thấy yên tâm và thiên thiện hơn khi được ở bên cạnh anh, đúng như vậy, cả một câu chuyện không nơi đâu lại thiếu vằng đi nụ cười của anh. Ngay từ lúc gặp mặt, bác họa sĩ đã bị ấn tượng bởi khuôn mặt rạng rỡ của anh, rồi khi anh nhận được cuốn sách của bác lái xe anh cũng cười cười mà nhìn khắp khách đi xe ; đến khi bắt gặp cái nhìn của cô kĩ sư, anh mới phụ vài giọt mồ hôi và mỉm cười nói: “ Cũng đoàn viên, phỏng?”, khi nghe đến bác họa sĩ gọi mình là “người cô độc nhất thế gian” anh cũng bật cười khanh khách, và kể cả lúc đã gần chia tay, anh cũng cố nở một nụ cười tiếc rẻ: “ Trời, chỉ còn có năm phút!”, nụ cười đã tạo nên một tiếng động thú vị ngay giữa sự im lặng của Sapa. Và cuối cùng, anh luôn suy nghĩ vì người khác và thái độ quan tâm đặc biệt của anh đã khiến nhiều người phải xao xuyến, anh gửi củ tam thất cho vợ bác lái xe, gặp bác lái xe và cô kĩ sư anh liền chạy về nhà pha trà đón khách, tặng bó hoa cho cô gái và cả vườn hoa nếu cô muốn, rồi cuối cùng khi phải chia tay, anh còn gửi lại một bữa trưa cho hai người. Tất cả những điều đó đều là những phẩm chất đáng quý và đáng khâm phục của con người sống giữa không gian mênh mông của Sapa, anh và và các đồng nghiệp đã chung một tay, tự tạo nên thế giới của tâm hồn của những con người biết âm thầm cống hiện cho cuộc đời chung. Câu chuyện đã khép lại nhưng những gì đẹp nhất ở trong đó chắc vẫn luôn đọng lại trong lòng người đọc.
suốt mười một năm và còn anh bạn trên đỉnh nói Phan-xi-păng người được anh coi là “một mình” hơn mình, toàn bộ những con người ấy đều được hiện lên một cách trân trọng dưới giọng nói của anh, họ cũng như anh thanh niên, là những người đã hy sinh tuổi đời của mình để phục vụ nhân dân, phục vụ đất nước, và cái vẻ khiêm tốn của anh còn làm họ trở nên cao đẹp và đáng quý hơn, cùng với anh, họ chính là những con người đã đóng góp để tạo nên sự thành công của Tổ Quốc. Phẩm chất tiếp theo của anh là luôn tỏ ra hồ hởi, hân hoan trước sự có mặt mọi người, anh luôn đáp lại họ bằng một nụ cười đáng yêu và thân mật, khiến ai cũng cảm thấy yên tâm và thiên thiện hơn khi được ở bên cạnh anh, đúng như vậy, cả một câu chuyện không nơi đâu lại thiếu vằng đi nụ cười của anh. Ngay từ lúc gặp mặt, bác họa sĩ đã bị ấn tượng bởi khuôn mặt rạng rỡ của anh, rồi khi anh nhận được cuốn sách của bác lái xe anh cũng cười cười mà nhìn khắp khách đi xe ; đến khi bắt gặp cái nhìn của cô kĩ sư, anh mới phụ vài giọt mồ hôi và mỉm cười nói: “ Cũng đoàn viên, phỏng?”, khi nghe đến bác họa sĩ gọi mình là “người cô độc nhất thế gian” anh cũng bật cười khanh khách, và kể cả lúc đã gần chia tay, anh cũng cố nở một nụ cười tiếc rẻ: “ Trời, chỉ còn có năm phút!”, nụ cười đã tạo nên một tiếng động thú vị ngay giữa sự im lặng của Sapa. Và cuối cùng, anh luôn suy nghĩ vì người khác và thái độ quan tâm đặc biệt của anh đã khiến nhiều người phải xao xuyến, anh gửi củ tam thất cho vợ bác lái xe, gặp bác lái xe và cô kĩ sư anh liền chạy về nhà pha trà đón khách, tặng bó hoa cho cô gái và cả vườn hoa nếu cô muốn, rồi cuối cùng khi phải chia tay, anh còn gửi lại một bữa trưa cho hai người. Tất cả những điều đó đều là những phẩm chất đáng quý và đáng khâm phục của con người sống giữa không gian mênh mông của Sapa, anh và và các đồng nghiệp đã chung một tay, tự tạo nên thế giới của tâm hồn của những con người biết âm thầm cống hiện cho cuộc đời chung. Câu chuyện đã khép lại nhưng những gì đẹp nhất ở trong đó chắc vẫn luôn đọng lại trong lòng người đọc.
Truyện tuy không có nhiều tình huống bất ngờ kịch tích, nhưng vẫn lắng đọng khi thể hiện được tâm hồn và cuộc sống của nhân vật chính. Truyện còn đặc biệt là có nhân vật không tên, Nguyễn Thành Long muốn mang họ đến gần hơn với lòng người đọc, đã cũng chung một nhiệm vụ thì cần gì có một cái tên để phân biệt, đó là nhiệm vụ hy sinh vì Tổ quốc mà anh thanh niên đang thực hiện.
